Er zijn meer dan 150 typen Humaan Papillomavirus oftewel HPV bekend, een klein deel (40 typen) daarvan komt voor in het genitale gebied. Er bestaan goedaardige typen die bijvoorbeeld genitale wratten veroorzaken en er zijn ongeveer 15 typen die baarmoederhalskanker of de voorstadia hiervan kunnen veroorzaken, deze typen worden de hoog risico typen HPV (hrHPV) genoemd. Twee typen, hrHPV type 16 en 18, zijn verantwoordelijk voor 70% van de baarmoederhalskankers. Vaccins ter voorkoming van baarmoederhalskanker zijn ontwikkeld om tegen deze twee hrHPV typen te beschermen.
HPV is erg besmettelijk, je kunt het dus makkelijk oplopen, 80% van de bevolking heeft ooit in zijn of haar leven een besmetting met HPV in het genitale gebied. Bij de meeste mensen verdwijnt het virus binnen 12-14 maanden. Vrouwen die het virus niet kwijt raken kunnen afwijkende cellen ontwikkelen die in een afwijkend uitstrijkje zichtbaar worden.
Het virus gaat moeilijker spontaan weg bij vrouwen die roken.
Er bestaat (nog) geen behandeling om het virus kwijt te raken. Het eigen afweersysteem doet dit meestal wel, maar in die gevallen waar dit niet gebeurt, kan het virus niet behandeld worden, wel kan het effect van het virus, het afwijkende weefsel worden behandeld. Dit wordt beschreven onder behandeling. Na de behandeling is meestal het virus ook niet meer aan te tonen, omdat het meeste virus aanwezig was in de afwijkende cellen die dan zijn verwijderd.
In 2017 is het BVO op baarmoederhalskanker vernieuwd. De afgenomen uitstrijkjes worden nu eerst getest op aanwezigheid van hrHPV en alleen als dit aanwezig is wordt er nog naar de cellen gekeken. Uitstrijkjes van vrouwen zonder hrHPV worden dus niet meer onderzocht op de aanwezigheid van afwijkende cellen.
Deze verandering verhoogt de gevoeligheid van het onderzoek ten opzichte van de huidige aanpak, waarbij alleen naar de cellen wordt gekeken. Men verwacht dat er door de nieuwe aanpak meer afwijkingen worden opgespoord.