De baarmoederhals vormt de belangrijke verbinding tussen de baarmoeder en de vagina. De baarmoederhals fungeert als barrière die voorkomt dat infecties de baarmoeder bereiken. Tijdens de vruchtbare periode laat deze barrière spermacellen door en tijdens de menstruatie kan het menstruatiebloed via de baarmoederhals de baarmoeder verlaten. Tijdens de zwangerschap is een van de functies van de baarmoederhals dat de baby niet te vroeg wordt geboren. De medische term voor baarmoederhals is cervix.
Baarmoederhalskanker is kanker in de cellen van het slijmvlies in het overgangsgebied van de baarmoederhals en de baarmoedermond (zie figuur). Hier bevindt zich de zogenaamde ‘overgangszone’ tussen het cilinderepitheel dat de binnenkant van het baarmoederhalskanaal bekleedt en het plaveiselepitheel dat de buitenkant van de baarmoederhals en de vaginawand bedekt. De medische benaming voor baarmoederhalskanker is cervixcarcinoom. Baarmoederhalskanker komt voor bij vrouwen van alle leeftijden, maar het meest bij vrouwen van 35 tot 50 jaar. In Nederland wordt ieder jaar bij ongeveer 600 vrouwen baarmoederhalskanker vastgesteld.
Normaal gesproken, is er een evenwicht tussen de afbraak en de opbouw van cellen in de baarmoederhals. Een infectie met humaan papillomavirus ontregelt de celdeling van het slijmvlies waardoor er afwijkende cellen ontstaan. Deze afwijkende cellen kunnen leiden tot een voorstadium van baarmoederhalskanker. Als een voorstadium lange tijd blijft bestaan, veranderen de cellen nog meer, en dan ontstaat er baarmoederhalskanker. Het proces van afwijkende cellen die tot een voorstadium leiden en later tot kanker verloopt langzaam en duurt meestal tien tot vijftien jaar.
Roken is de belangrijkste co-factor voor het ontstaan van kanker in het genitale gebied. Vrouwen die roken hebben 50 procent meer kans op het ontwikkelen van baarmoederhalskanker. Dat komt doordat roken het afweersysteem, dat meestal HPV opruimt, beïnvloedt. Andere co-factoren zijn veel sexuele partners (de kans op HPV besmetting neemt toe), gebruik van ‘de pil’ (vertraagt de afweer tegen HPV) en een sterk verminderde afweer (na bijvoorbeeld een transplantatie of bij AIDS-patiënten).
Afwijkende cellen in de baarmoederhals leiden niet direct tot klachten. Ook als er al kanker is ontstaan, kan dit lange tijd onopgemerkt blijven. Het eerste verschijnsel dat kan optreden, is een bloederige of bruine afscheiding buiten de gewone menstruatiecyclus. Contactbloeding (bloedverlies tijdens of vlak na geslachtsgemeenschap) is ook een signaal. Pijn ontstaat pas als de kanker verder groeit in andere organen of als er uitzaaiingen zijn.
Afwijkende cellen in de baarmoederhals leiden niet direct tot klachten. Ook als er al kanker is ontstaan, kan dit lange tijd onopgemerkt blijven. Het eerste verschijnsel dat kan optreden, is een bloederige of bruine afscheiding buiten de gewone menstruatiecyclus. Contactbloeding (bloedverlies tijdens of vlak na geslachtsgemeenschap) is ook een signaal. Pijn ontstaat pas als de kanker verder groeit in andere organen of als er uitzaaiingen zijn.
Baarmoederhalskanker kun je op twee manieren voorkomen.
-Je beschermen tegen een HPV- infectie.
– Voorstadia van baarmoederhalskanker opsporen en tijdig behandelen.
Jezelf beschermen tegen een HPV infectie is moeilijk. Condooms bieden onvoldoende bescherming tegen seksuele overdracht en daarnaast zijn er andere manieren waarbij het virus overgedragen kan worden. HPV vaccinatie biedt wel bescherming tegen een HPV- infectie. Op dit moment is alleen een vaccin beschikbaar tegen HPV type 16 en 18 die samen 70 procent van alle baarmoederhalskanker veroorzaken. Om ook de overige 30 procent te controleren, is het aan te raden om uitstrijkjes te laten maken, ook al ben je gevaccineerd. Het opsporen en behandelen van voorstadia is de tweede manier waarop baarmoederhalskanker wordt voorkomen. Het huidige bevolkingsonderzoek biedt alle vrouwen in Nederland tussen de 30 en 60 jaar de mogelijkheid om eenmaal in de vijf jaar een uitstrijkje te laten maken. Een uitstrijkje toont aan of er afwijkende cellen, een voorstadium van baarmoederhalskanker, aanwezig zijn. Soms wordt bij twijfel op het uitstrijkje een HPV test gedaan. Is de HPV test positief dan is er kans op een voorstadium. Is de HPV test negatief dan is de kans daarop uiterst klein.
Voorstadia van baarmoederhalskanker zijn redelijk eenvoudig te behandelen. Weghalen van het afwijkende weefsel, vaak onder plaatselijke verdoving, is de meest toegepaste methode. Het gevolg van deze ingreep is een wond aan de baarmoederhals die in drie weken geneest. Door de ingreep ontstaat er een iets verkorte baarmoederhals. Doordat de baarmoederhals korter is geworden en mogelijk minder sterk, geeft dit bij een eventuele latere zwangerschap een licht verhoogde kans op vroeggeboorte.
In principe kan elke gynaecoloog een voorstadium van baarmoederhalskanker behandelen. Door de steeds verdergaande specialisatie onder gynaecologen, zal niet elke gynaecoloog de behandeling uitvoeren. Specialistische expertise is aanwezig bij de gynaecologen van de Roosevelt kliniek.
Indien een voorstadium wordt vastgesteld tijdens de zwangerschap is het afhankelijk van de ernst van de afwijking of behandeling meteen nodig is of dat dit kan wachten tot na de bevalling. Behandeling tijdens de zwangerschap kan het veiligst plaatsvinden in de eerste 4-5 maanden. Dit dient door een gespecialiseerd gynaecoloog te worden gedaan omdat beoordeling en behandeling tijdens de zwangerschap lastig is.
Ja, zwangerschap na een eerdere behandeling komt vaak voor. Wel kan de kans op een vroeggeboorte door de behandeling iets hoger zijn. De kans op spontane zwangerschap na behandeling lijkt iets hoger dan voor de behandeling omdat afwijkende uitstrijkjes bij vrouwen die moeilijk zwanger worden iets vaker voorkomen.
De behandeling van baarmoederhalskanker vindt plaats in gespecialiseerde centra, meestal in de academische ziekenhuizen. Welke behandeling het beste is hangt af van het soort kankercellen, de mate van kwaadaardigheid en van het stadium van de baarmoederhalskanker. Daarnaast spelen de persoonlijke situatie en voorkeur een rol. Vaak moeten echter baarmoeder, baarmoederhals en lymfeklieren worden verwijderd of bestraald. Ondanks een geslaagde behandeling kunnen ingrijpende veranderingen optreden ten aanzien van de vruchtbaarheid, seksualiteit, kwaliteit van leven en de angst na de diagnose kanker. Jaarlijks wordt bij 600 vrouwen in Nederland baarmoederhalskanker vastgesteld en sterven er zo´n 200 vrouwen aan baarmoederhalskanker.
Nee, erfelijke factoren spelen zover we nu weten geen rol van betekenis bij het onstaan van baarmoederhalskanker.